تصدیر (علوم قرآنی)موافقت آخرین لفظ فاصله با یکی از الفاظ صدر آیه را تصدیر گویند. ۱ - تعریفیکی از اسلوب‌های بدیعی قرآن «تصدیر» است که به آن در علم بدیع «رد العجز علی الصدر» نیز می‌گویند؛ به این صورت که شاعر کلمه‌ای را که در اول بیت آورده، در آخر بیت نیز بیاورد، یا کلمه‌ای را که در آخر مصرع اول آورده، در آخر مصرع دوم هم تکرار کند. ابن ابی الاصبع می‌گوید: فواصل قرآن از چهار صورت بیرون نیست: تمکین ، تصدیر، توشیح و ایغال . ۲ - تصدیر در اصطلاح علوم قرآنی«تصدیر» در اصطلاح علوم قرآنی، آن است که لفظی که فاصله آیات شمرده می‌شود، در اول آیه نیز آمده باشد. ۳ - اقسام تصدیرابن معتز تصدیر را سه قسم می‌داند: ۱. آخرین لفظ فاصله با آخرین کلمه صدر آیه موافق باشد؛ مانند: (... انزله بعلمه والملآئکة یشهدون وکفی بالله شهیدا). در این آیه «شهیدا»، آخرین فاصله با «یشهدون» آخرین کلمه در صدر آیه، موافق است. ۲. آخرین لفظ فاصله با اولین کلمه صدر آیه موافق باشد؛ مانند: (... وهب لنا من لدنک رحمة انک انت الوهاب). در این آیه، «هب» که در صدر آیه آمده با «الوهاب»، آخرین کلمه فاصله، هماهنگ است. ۳. بعضی از کلمات صدر آیه، با آخرین کلمه فاصله موافق باشد؛ مانند: (ولقد استهزیء برسل من قبلک فحاق بالذین سخروا منهم ما کانوا به یستهزؤون). در این آیه ، «استهزئ» با «یستهزءون» موافق است. ۴ - تعریف دیگر تصدیربرخی تصدیر را که همان «رد العجز علی الصدر» است این گونه تعریف کرده‌اند: «هر گاه الفاظی آورده شود که پاسخ بخواهد، پسندیده آن است که همین الفاظ در پاسخ آورده شود و الفاظ دیگری به جای آن به کار گرفته نشود؛ مثل (وجزاء سیئة سیئة مثلها...). و (وتخشی الناس والله احق ان تخشاه). [۱۲]
بستانی، بطرس، محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة، ص۳۳۰.
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تصدیر». |